Kirola eta euskara bat eginik? Salbuespenak salbuespen, bikote ezinezkoa agertu da sarritan. Hortik saiakera euskara kirolaren bidaide bilakatzeko; haur eta gazteen aisialdian euskara ere parte garrantzitsua izateko, alegia.
Gurean, euskaraz, kirolari erreferentzia egiteko “joko” hitza erabiltzen dugu… edo “jolasa”. Johan Huizingaren (2008) ustez, jolasaren bitartez errutina eta egunerokotasunetik aldentzen gara, beste mundu batean murgiltzen gara zeinetan (ia) dena den posible.
Ma’isah proiektuak kirolak irekitzen dituen aukerez hitz egiten du.
Aurrekariak: D ereduko kirola
Nolako aukerak dituzte gaur egungo 12 eta 16 urte arteko haurrek eta gazteek euren bizitza euskaraz egiteko? Gehienei, eskolak eskaintzen die euskaraz aritzeko esparru bat, baina hortik kanpo?
Galdera horiek izan ziren 2016. urtean martxan jarritako D ereduko kirola izeneko ikerketa-ekintza proiektuaren abiapuntu. Orduan, hurbileko ikerketa egin zen, klubetan bertan esku hartuz, entrenatzaile eta jokalari gazteekin mintzatuz eta kirol-giroaren behaketa bertatik bertara eginez. Horrela, haiei eman zitzaien protagonismoa, haur eta gazte horien bizipenak gertuagotik ezagutzea baitzen helburu.
Hiru urtez, kantxa, frontoia edota futbol zelaia partekatu genituen eurekin. Ikus bideoa.
D ereduko kirola izeneko ikerketa-ekintza hori 2016tik 2018ra garatu zen, eta emaitzak ikusita lan-ildo honetan urrats berriak ematen jarraitzeko beharra ikusi zen: bai gazteak-kirola-euskara hirukoaren inguruko ikerketan eta lanketa teorikoan, bai arlo aplikatuan.
2019. urtean zehar, 2016-2018 zikloaren emaitzak argitaratu eta zabaltzeaz gain, horien gauzapen praktikorako lehen urratsak eman ziren. Gainera, 2020-2022 eperako ikerketa aplikatu baten diseinua egin zen Euskara Kirolkide izendapean.
Euskara Kirolkide: helburuak
Helburu nagusia gazteak-kirola-euskara hirukotean sakontzen jarraitzea da bertan modu eraginkorrago batean jarduteko. Zeregin horretan, aurreko fasean bildutako ondorioak izan dira abiapuntua. Horien artean kluba (euskararen) babesgune gisa aritzeko ahalmena azpimarratuko genuke.
Euskara Kirolkidek helburu nagusia du kluba euskararen babesgune gisa definitzea; hots, kirol kluben ikuspegitik euskararentzako kirol-aisialdi babestua zertan datzan zehaztu nahi da, definizio hori aplikatzeko proposamenak, materialak eta tresnak irudikatuz.
Euskararen erabilerarako lagungarriak gerta daitezkeen baldintzak topatu ditzakete gazteek klubetan: gustuko jarduna, giro gertukoa, elkarlana, lankidetza, adiskidetasuna, errespetua, ikasteko toki bat… Era berean, hizkuntzak ere taldea egiten lagundu dezake, taldea indartzeko eragilea izan daiteke. Kirola eskolaren eta kalearen arteko zubi gisa irudika daiteke, betiere hiztun gazteen euskarazko sozializazio eta ikaste prozesuaren baitan.
Na Gaeil Óga, Irlandako gaelera hitz egiteko sortutako kirol kluba.
Babesgunearen nozioa gakoa da Euskara Kirolkide proiektuan. Horren definizioaren bila aritu gara eta ari gara. Ezaugarritze prozesu honetan hiru elementu ageri dira:
BAT Aldizkarian Babesguneak: euskal hiztun gazteak aktibatzeko aukera izeneko artikulua ikusgai.
Taldea, harremanak
Rosemary Clark-Parson-ek (2018, 2130) harreman-lan gisa definitzen du babesgunea: elkarreragineko lana (“relational work”). Hortik oso gertu dugu Miren Guillók antropologia feministatik proposatutako definizioa (Guilló 2020, 134):
«espazio seguru izendatzeak talde horretan egoteko modua inplikatzen du: gainontzekoen iritziak ez epaitzea; errespetuz entzutea; elkar ahalduntzeko espazioak sortzea; funtsean, lasaitasunez, askatasunez eta arduraz jokatzea litzateke».
Harremanak, taldea eta egoteko moduak, hiru baldintza, babesgune baten zimenduak finkatzeko.
Partehartzea, saiatzea
Babesgune bat ez da “emanda” datorkigun zerbait; aitzitik, praktika eta ekimenez eraiki behar da. Taldea gorpuztu behar da eta taldea “egite” horretan datza bere beste gaitasun bat, lan hau kideen eskuetan geratzen delako. Horrek sormenerako eta arriskurako tartea ematen du, taldekide eta hiztunek duten erabakimena onartuz. Pertsonak izaki eta hiztun akastunak gara, eta taldean horrela agertu gaitezke, konfiantza giroa dagoelako, praktikarako esparrua delako eta arriskua hartzea bultzatzen delako.
Prozesu partekatua, lagunduta
Kirol taldea eta babesguneak continuum gisa agertu dira egin dugun ikerketan eta prozesu eraldatzaile baterako urratsak lirateke (Hunter 2008, 16). Babesgunearen baitako ikasketa-prozesu horretan, gerta daiteke kide guztiek helburu berberak ez identifikatzea. Ondorioz, babesguneak euskal hiztunaren izaeraren forma ezberdinak esperimentatzeko eta bizitzeko aukera ematen du. Horrek, gure ustez, aukera zein erronka berriak irekitzen dizkio (euskal) soziolinguistikari.
